Sợ hãi khi không có điện thoại bên cạnh
Điện thoại hết pin chưa đầy một phút, Mai Hân, 25 tuổi, đã bồn chồn, bất an vì sợ bỏ lỡ tin tức quan trọng từ công việc hoặc có người thân liên lạc.
Là nhân viên truyền thông ở TP HCM, ngoài dùng liên hệ, Hân còn sử dụng điện thoại để cập nhật tin tức trên các nền tảng mạng xã hội, lên ý tưởng quảng bá cho dự án.
Song, Hân "thú nhận", ngay cả ngoài giờ làm việc, cô vẫn không thể dừng việc kiểm tra điện thoại. Cảm giác bất an khiến Hân luôn mang theo bên mình sạc dự phòng và kiểm tra pin liên tục, cả khi đang ở nhà. Đồng thời, mỗi khi gặp gỡ bạn bè hay người thân, Hân luôn kiểm tra smartphone, khiến mọi người xung quanh không vui, phải nhiều lần nhắc nhở.
Nữ nhân viên còn thường xuyên làm việc đến khuya, thậm chí 1-2 giờ sáng vẫn kiểm tra email, tin nhắn. Những khi công ty tổ chức sự kiện, cô thấp thỏm cả đêm, đang ngủ cũng vô thức bật dậy kiểm tra điện thoại. "Tâm trí tôi lúc nào cũng có cảm giác bất an, nếu tắt điện thoại sẽ có chuyện chẳng lành xảy ra", Hân nói, thêm rằng gần đây tình trạng lo lắng trở nên trầm trọng hơn, khiến cô mất ăn, kém ngủ.
Tương tự, Minh Anh, 22 tuổi, nhận ra sự phụ thuộc của mình khi tham gia thử thách "Một ngày không sử dụng điện thoại" trên Youtube. Cô gái kể thử thách nhanh chóng thất bại sau chưa đầy 1 tiếng vì cần dùng Google Maps để tìm đường đến một quán ăn mới khai trương. "Tôi dường như mất phương hướng, trở nên bất an khi phải tự hỏi đường", Minh Anh nhớ lại.
"Chưa kể, tôi vốn thích chụp ảnh rồi đăng lập tức lên mạng cho nóng, nhất là quán mới mở, mình đến check in đầu tiên nữa", Minh Anh nói.
Cô còn có thói quen liên tục cập nhật các hoạt động của mình trên mạng xã hội cũng như đọc và bình luận về status của bạn bè. Chỉ cần không di chuyển trên đường, nữ sinh sẽ luôn đưa tay tìm và lướt điện thoại dù đang làm việc gì. Thiếu chiếc điện thoại, Minh Anh cảm thấy bị "cắt đứt" và "cô lập với nền văn minh".
"Sử dụng điện thoại đã trở thành một phần trong sinh hoạt hàng ngày của tôi và tôi nhận ra mình không thể sống thiếu nó", nữ sinh nói thêm. Kể cả lúc đi ngủ, cô cũng đặt điện thoại ở chế độ rung chuông.
Lâu dần, Anh luôn trong trạng thái mệt mỏi, lo âu, sự tập trung của cô ngày càng kém hiệu quả do bị phân tâm bởi điện thoại, mạng xã hội.
Trường hợp như Hân và Minh Anh được chuyên gia tâm lý chẩn đoán mắc hội chứng Nomophobia, viết tắt của "no mobile phone phobia", là hội chứng lo âu liên quan đến việc không có điện thoại di động bên cạnh.
Theo một nghiên cứu toàn cầu, khoảng 66% người dùng smartphone cảm thấy lo lắng khi không có điện thoại bên cạnh (Raaijmakers & Raaijmakers, 2021). Sự phụ thuộc vào điện thoại ngày càng gia tăng, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, dẫn đến những tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần và các mối quan hệ xã hội.
Tại Việt Nam, tình trạng này cũng đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Một khảo sát năm 2022 cho thấy khoảng 73% thanh niên cảm thấy lo lắng khi không có điện thoại, và 61% trong số họ cho biết họ thường xuyên kiểm tra điện thoại ngay cả khi không có thông báo.
Theo Thạc sĩ Tâm lý Lâm sàng Vương Nguyễn Toàn Thiện, Giám đốc chuyên môn Trung tâm Tham vấn và trị liệu tâm lý Lumos, hội chứng nomophobia ảnh hưởng đến nhiều lứa tuổi khác nhau.
Ở trẻ em dưới 6 tuổi, mặc dù nomophobia chưa phổ biến, nhưng sự tiếp xúc sớm với điện thoại có thể dẫn đến thói quen phụ thuộc vào thiết bị cho giải trí và giáo dục, chủ yếu do trẻ bắt chước hành vi từ người lớn. Trẻ em 6-12 tuổi có thể thấy lo lắng khi không có điện thoại bên cạnh, vì chúng thường sử dụng thiết bị để chơi game, xem video yêu thích, và kết nối các mối quan hệ.
Thanh thiếu niên 12-17 tuổi thường cảm thấy áp lực phải duy trì sự hiện diện trực tuyến và kết nối xã hội, dẫn đến việc hình thành sự phụ thuộc mạnh mẽ hơn với thiết bị di động. Người trưởng thành phải dùng điện thoại thường xuyên do tính chất công việc và đời sống xã hội hiện đại. Đặc biệt trong môi trường làm việc áp lực cao, khi họ cần duy trì liên lạc liên tục với gia đình và đồng nghiệp.
Bên cạnh những lý do nêu trên, nomophobia có liên quan nhiều đến cách thức tương tác liên cá nhân, nội dung số, bối cảnh văn hóa gia đình và xã hội.
Theo thạc sĩ Thiện, biểu hiện của nomophobia rất đa dạng và thường xuất hiện khi người dùng không có điện thoại bên cạnh. Người mắc phải có thể cảm thấy lo lắng, bồn chồn và khó chịu khi không thể tiếp cận thiết bị của mình. Họ có thể thường xuyên kiểm tra túi hoặc tìm kiếm điện thoại, ngay cả khi biết rằng không có nó. Một số người còn trải qua cảm giác hoảng loạn hoặc stress, đặc biệt trong những tình huống như quên điện thoại ở nhà hoặc khi thiết bị hết pin.
"Nomophobia không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn có thể dẫn đến những vấn đề sức khỏe thể chất nghiêm trọng", thạc sĩ Thiện nói, thêm rằng hội chứng này tạo ra một vòng luẩn quẩn mà người mắc khó có thể thoát ra.
Cụ thể, những người mắc hội chứng này thường trải qua cảm giác lo âu, căng thẳng và bồn chồn khi không có điện thoại bên cạnh, dẫn đến các vấn đề về giấc ngủ và sự tập trung. Sự phụ thuộc vào điện thoại có thể gây ra cảm giác cô đơn và mất kết nối với người khác, làm giảm chất lượng các mối quan hệ xã hội.
Việc dành quá nhiều thời gian trên điện thoại có thể dẫn đến các vấn đề như mỏi mắt, đau cổ, đau vai, đau khớp cổ tay, và các vấn đề liên quan đến tư thế. Ngoài ra, việc thiếu hoạt động thể chất do ngồi lâu bên thiết bị điện tử cũng có thể làm tăng nguy cơ béo phì và các bệnh lý liên quan đến tim mạch.
Hiện nay, việc chẩn đoán hội chứng nomophobia thường dựa trên các triệu chứng và hành vi của người mắc. Các chuyên gia tâm lý sử dụng bảng hỏi hoặc công cụ đánh giá để xác định mức độ lo âu và phụ thuộc vào điện thoại. Mặc dù chẩn đoán này không chính thức như các rối loạn tâm lý khác, nhưng giúp định hình các biện pháp can thiệp cần thiết.
Về điều trị, các phương pháp chính bao gồm tư vấn tâm lý, đặc biệt là liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) giúp người mắc nhận thức về sự phụ thuộc của mình và thay đổi hành vi. Người bệnh cũng được khuyến khích thiết lập thời gian cụ thể để sử dụng điện thoại và tham gia vào các hoạt động không liên quan đến công nghệ.
Bên cạnh đó, hội chứng này rất có thể là một hệ quả thứ phát của việc suy giảm và mất kết nối với các mối quan hệ liên cá nhân chất lượng, từ đó các tiếp cận như Tâm động năng, Hệ thống có thể hỗ trợ đào sâu và "giải quyết căn nguyên" vấn đề.
Giáo dục và nâng cao nhận thức về tác động tiêu cực của việc phụ thuộc vào điện thoại là rất quan trọng, đồng thời khuyến khích tham gia vào các hoạt động thể chất để giảm stress và tăng cường sức khỏe tổng thể. Những phương pháp này không chỉ giúp người mắc cải thiện sức khỏe tâm lý mà còn hỗ trợ họ xây dựng lại các mối quan hệ xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Người bệnh có thể thực hiện một số biện pháp để chế ngự nỗi sợ, sự lo lắng và bất an khi không sử dụng điện thoại. Đầu tiên, việc thiết lập thời gian sử dụng điện thoại cụ thể và tuân thủ quy tắc này sẽ giúp tạo ra thói quen tốt hơn. Nên thử các hoạt động khác như đọc sách, tập thể dục, hoặc tham gia các sở thích không liên quan đến công nghệ để giảm bớt cảm giác phụ thuộc và tăng kết nối với bản thân, người khác.
Ngoài ra, việc thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga hoặc hít thở sâu cũng có thể giúp kiểm soát lo âu. Kết nối với bạn bè và gia đình qua các hoạt động ngoại tuyến, như đi dạo hoặc tham gia các sự kiện xã hội, cũng rất quan trọng để xây dựng các mối quan hệ mà không cần đến điện thoại. Việc ghi chú lại những cảm xúc và suy nghĩ trong một cuốn nhật ký có thể giúp người bệnh nhận diện và hiểu rõ hơn về nỗi sợ hãi của mình, từ đó tìm ra cách đối phó hiệu quả hơn.
Cuối cùng, nếu nỗi sợ, sự lo lắng và bất an ảnh hưởng đến chất lượng sống và cá nhân không thể tự quản lý, người bệnh cần sự hỗ trợ chuyên môn từ bác sĩ và chuyên viên tâm lý.
