Rối loạn lưỡng cực
Rối loạn lưỡng cực, đôi khi được gọi là rối loạn hưng - trầm cảm liên quan đến việc thay đổi tâm trạng đột ngột từ vui vẻ, hứng thú đến buồn bã, tuyệt vọng.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.CK2 Trần Trung Thành, Trưởng khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương (TP HCM).
Tổng quan
- Khi trở nên chán nản, có thể cảm thấy buồn hoặc tuyệt vọng và mất hứng thú, niềm vui trong hầu hết các hoạt động.
- Khi tâm trạng thay đổi theo một hướng khác, có thể cảm thấy phấn khích và tràn đầy năng lượng.
- Thay đổi tâm trạng có thể xảy ra chỉ một vài lần một năm, hoặc thường xuyên nhiều lần trong ngày.
- Trong một số trường hợp, rối loạn lưỡng cực gây ra các triệu chứng của trầm cảm và hưng cảm cùng một lúc.
Nguyên nhân
Nguyên nhân chính xác của rối loạn lưỡng cực không rõ, nhưng một số yếu tố dường như được tham gia trong việc gây ra và kích hoạt cơn lưỡng cực:
- Sự khác biệt sinh học.
- Các chất dẫn truyền thần kinh.
- Các nội tiết tố.
- Di truyền.
- Môi trường.
Các yếu tố nguy cơ
Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển rối loạn lưỡng cực bao gồm:
- Có người thân như cha mẹ hoặc anh, chị, em ruột đã bị rối loạn lưỡng cực.
- Các giai đoạn căng thẳng cao.
- Lạm dụng thuốc hoặc lạm dụng rượu.
- Cuộc sống thay đổi lớn, chẳng hạn như cái chết của một người thân.
- Đang trong độ tuổi 20.
Phân nhóm
Rối loạn lưỡng cực được chia thành nhiều phân nhóm. Mỗi người có một mô hình các triệu chứng khác nhau. Các loại rối loạn lưỡng cực bao gồm:
- Rối loạn lưỡng cực I:
Tâm trạng thay đổi tính lưỡng cực gây khó khăn đáng kể trong học tập, công việc hay các mối quan hệ.
Cơn hưng cảm có thể nghiêm trọng và nguy hiểm.
- Rối loạn lưỡng cực II:
Ít nghiêm trọng hơn so với lưỡng cực I.
Có thể có một tâm trạng cao, khó chịu và một số thay đổi trong hoạt động, nhưng nói chung có thể có thói quen hàng ngày bình thường.
Thay vào đó là hưng cảm toàn diện, có hưng cảm nhẹ - một hình thức nghiêm trọng của hưng cảm.
Lưỡng cực II, giai đoạn trầm cảm thường kéo dài hơn so với giai đoạn hưng cảm nhẹ.
- Rối loạn tâm thần chu kỳ:
Là một dạng nhẹ của chứng rối loạn lưỡng cực.
Hưng cảm nhẹ và trầm cảm có thể gây gián đoạn, nhưng cao và thấp không phải nghiêm trọng như với các loại rối loạn lưỡng cực.
Các triệu chứng chính xác của rối loạn lưỡng cực khác nhau từ người này sang người khác. Đối với một số người, trầm cảm gây ra những vấn đề cho những người khác, các triệu chứng hưng cảm cũng là mối quan tâm chính.
Các triệu chứng của trầm cảm và các triệu chứng hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ cũng có thể xảy ra với nhau. Điều này được biết đến như là cơn hỗn hợp.
Những dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn lưỡng cực
Dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn lưỡng cực cũng có thể bao gồm:
- Thay đổi theo mùa trong tâm trạng bị rối loạn tình cảm theo mùa (SAD):
Một số người trở nên hưng cảm hay hưng cảm nhẹ vào mùa xuân hoặc mùa hè và sau đó bị trầm cảm vào mùa thu hoặc mùa đông.
Đối với những người khác, chu kỳ này đảo ngược lại - họ bị trầm cảm vào mùa xuân hoặc mùa hè và hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ vào mùa thu hoặc mùa đông.
- Rối loạn lưỡng cực xảy ra nhanh:
Một số người bị rối loạn lưỡng cực có những thay đổi tâm trạng nhanh chóng. Điều này được định nghĩa là có bốn hoặc nhiều hơn tính khí thất thường trong vòng một năm duy nhất.
Tuy nhiên, ở một số người thay đổi tâm trạng xảy ra nhiều hơn một cách nhanh chóng, đôi khi chỉ trong vòng vài giờ.
- Rối loạn tâm thần:
Cơn hưng cảm hoặc trầm cảm nặng có thể dẫn đến rối loạn tâm thần, tách rời khỏi thực tế.
Các triệu chứng của rối loạn tâm thần có thể bao gồm niềm tin sai lạc, những suy nghĩ mạnh mẽ quá mức (ảo tưởng) và nghe hoặc nhìn thấy những thứ không có thật (ảo giác).
Giai đoạn hưng cảm của rối loạn lưỡng cực
Dấu hiệu và triệu chứng của giai đoạn hưng cảm hay hypomanic của rối loạn lưỡng cực có thể bao gồm:
- Khoan khoái.
- Thổi phồng lòng tự trọng.
- Nhanh chóng phát biểu.
- Hành vi hung hăng.
- Kích động.
- Tăng hoạt động thể chất.
- Hành vi rủi ro.
- Chi tiêu bừa bãi hoặc không khôn ngoan lựa chọn tài chính.
- Tăng ham muốn tình dục.
- Giảm nhu cầu giấc ngủ.
- Dễ dàng bị phân tâm.
- Bất cẩn hoặc nguy hiểm - sử dụng ma túy hoặc rượu.
- Thường xuyên vắng mặt công việc hay trường học.
- Ảo tưởng (rối loạn tâm thần).
- Thực hiện công việc tại nơi làm việc hay trường học kém hiệu quả.
Giai đoạn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực
Dấu hiệu và triệu chứng của giai đoạn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực có thể bao gồm:
- Cảm thấy buồn.
- Tuyệt vọng.
- Suy nghĩ hoặc hành vi tự tử.
- Lo âu.
- Tội lỗi.
- Khó ngủ.
- Ít thèm ăn hoặc thèm ăn tăng.
- Mệt mỏi.
- Mất quan tâm đến hoạt động mà đã được coi là thú vị.
- Vấn đề tập trung kém.
- Khó chịu.
- Đau mạn tính mà không có nguyên nhân được biết đến.
- Thường xuyên vắng mặt công việc hay trường học.
- Thực hiện công việc tại nơi làm việc hay trường học kém hiệu quả.
Điều kiện thường xảy ra với rối loạn lưỡng cực
Nếu có rối loạn lưỡng cực, cũng có thể có tình trạng sức khỏe khác được chẩn đoán trước khi hoặc sau khi chẩn đoán rối loạn lưỡng cực. Điều kiện này cần phải được chẩn đoán và điều trị bởi vì nó có thể làm trầm trọng thêm rối loạn lưỡng cực hiện có. Chúng bao gồm:
- Rối loạn lo âu.
- Rối loạn tăng động thiếu chú ý (ADHD).
- Nghiện thuốc hoặc lạm dụng chất kích thích.
- Vấn đề sức khỏe thể chất, bao gồm cả bệnh tim, bệnh tuyến giáp và bệnh béo phì.
Biến chứng
Nếu không điều trị, rối loạn lưỡng cực có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực của cuộc sống, có thể bao gồm:
- Liên quan đến vấn đề lạm dụng chất và rượu.
- Vấn đề pháp lý.
- Vấn đề tài chính.
- Mối quan hệ rắc rối.
- Cô lập và cô đơn.
- Làm việc kém hoặc kết quả học tập kém.
- Thường xuyên vắng mặt công việc hay trường học.
- Tự tử.
Kiểm tra và chẩn đoán
Khi các bác sĩ nghi ngờ ai đó có rối loạn lưỡng cực, họ thường làm một số kiểm tra và khám. Đây có thể giúp loại trừ các vấn đề khác, xác định chẩn đoán và kiểm tra cho bất kỳ biến chứng liên quan.
- Khám lâm sàng: Có thể đánh giá tổng trạng chung liên quan đến việc đo chiều cao và trọng lượng, kiểm tra các dấu hiệu quan trọng, chẳng hạn như nhịp tim, huyết áp và nhiệt độ, nghe tim và phổi, kiểm tra bụng.
- Xét nghiệm: Có thể bao gồm xét nghiệm máu và nước tiểu, giúp xác định bất kỳ vấn đề về thể chất có thể gây ra các triệu chứng.
- Đánh giá tâm lý:
Bác sĩ hoặc nhà cung cấp dịch vụ sức khỏe tâm thần sẽ nói chuyện về những suy nghĩ, cảm xúc và các mẫu hành vi, cũng có thể điền vào một bảng câu hỏi hoặc tự đánh giá tâm lý.
Với sự cho phép, các thành viên gia đình hoặc bạn bè thân thiết có thể được yêu cầu cung cấp thông tin về các triệu chứng và có thể là cơn hưng cảm hoặc trầm cảm.
- Biểu đồ tâm trạng: Để xác định chính xác những gì đang xảy ra, bác sĩ có thể lưu giữ hồ sơ tâm trạng hàng ngày, mô hình giấc ngủ hoặc các yếu tố khác mà có thể giúp chẩn đoán và tìm kiếm điều trị đúng.
Điều trị
- Rối loạn lưỡng cực cần phải điều trị suốt đời, thậm chí trong suốt thời gian khi cảm thấy tốt hơn.
- Các phương pháp điều trị chính cho rối loạn lưỡng cực bao gồm thuốc men, tư vấn tâm lý (tâm lý) cá nhân, nhóm hoặc gia đình, hoặc giáo dục và các nhóm hỗ trợ.
Nằm viện: Bác sĩ có thể cho nhập viện nếu bệnh nhân đang có hành vi nguy hiểm, cảm thấy muốn tự tử hoặc tách ra từ thực tế (tâm thần).
Điều trị ban đầu: Thông thường, sẽ cần phải bắt đầu dùng thuốc để cân bằng tâm trạng ngay lập tức. Khi các triệu chứng được kiểm soát, bác sĩ sẽ tìm cách điều trị dài hạn tốt nhất.
Tiếp tục điều trị: Điều trị duy trì được sử dụng để quản lý rối loạn lưỡng cực trên cơ sở lâu dài. Những người bỏ qua điều trị duy trì có nguy cơ cao tái phát triệu chứng hoặc có thay đổi tâm trạng, trở thành hưng cảm hoặc trầm cảm toàn diện.
Xử lý chất lạm dụng: Nếu có vấn đề với rượu hoặc ma túy, cũng cần điều trị lạm dụng chất. Nếu không, nó có thể rất khó để quản lý rối loạn lưỡng cực.
Lối sống và các biện pháp khắc phục
- Bỏ uống rượu hoặc sử dụng ma túy bất hợp pháp.
- Tránh đi mối quan hệ không lành mạnh.
- Tập thể dục thường xuyên.
- Ngủ đủ.
