Nguy cơ tiểu đường do lạm dụng đồ uống ngọt
Tiêu thụ đồ uống có đường quá mức có thể tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm, trong đó có bệnh đái tháo đường.
Đồ uống có đường, theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), là tất cả loại đồ uống có chứa đường tự do (đường thêm vào), gồm nước ngọt không chứa cồn có ga hoặc không có ga; nước ép trái cây rau củ; đồ uống từ trái cây rau củ dưới dạng đồ uống; chất cô đặc dạng lỏng và bột, nước có pha chế hương liệu, nước tăng lực và đồ uống cho người chơi thể thao; trà pha sẵn; cà phê pha sẵn và đồ uống sữa có pha chế hương liệu.
Theo WHO, năm 2002, trung bình một người Việt tiêu thụ 6,04 lít đồ uống có đường. Năm 2021, con số này là 55,78 lít, tức tăng gấp 10 lần. Tiêu thụ quá nhiều đường, đặc biệt là đồ uống có đường là nguyên nhân chính gây bệnh béo phì, đái tháo đường và bệnh tim mạch.
Bác sĩ Ngô Thị Hà Phương, Viện Dinh dưỡng quốc gia, cho biết đường trong đồ uống làm thay đổi quá trình trao đổi chất của cơ thể, ảnh hưởng đến insulin, cholesterol và các chất chuyển hóa gây huyết áp cao và viêm nhiễm. Những thay đổi này làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sâu răng, hội chứng chuyển hóa và bệnh gan.
"Có mối liên hệ thuận chiều giữa việc tiêu thụ đồ uống có đường và tăng tỷ lệ đề kháng insulin ở trẻ em và thanh thiếu niên", bác sĩ Phương nói, thêm rằng nghiên cứu cho thấy với mỗi 250g (hoặc 250ml) đồ uống có đường được tiêu thụ thêm thì một dấu hiệu kháng insulin (dấu hiệu HOMA-IR) ở trẻ em và thanh thiếu niên tăng 5%.
Ngoài ra, đồ uống có đường làm tăng lượng đường và carbohydrate hấp thụ nhanh dẫn đến tăng lượng đường trong máu. Từ đó, dẫn đến các yếu tố nguy cơ của bệnh đái tháo đường túyp 2 như viêm, kháng insulin và suy giảm chức năng của tế bào Beta - tế bào của tuyến tụy có vai trò tiết ra hormone insulin làm giảm đường huyết.
Mặt khác, các loại đường tự do trong đồ uống có đường (fructose, sucrose...) có thể gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ và tăng đường huyết sau ăn, dẫn tới tăng viêm nhiễm, kháng insulin, giảm chức năng tế bào beta tại tụy, dẫn tới đái tháo đường tuýp 2.
Kết quả điều tra cho thấy Việt Nam có khoảng 7 triệu người mắc đái tháo đường. Trong đó hơn 55% bệnh nhân đã có biến chứng tim mạch, mắt, thần kinh, thận. Bệnh nhân đái tháo đường bị biến chứng không chỉ làm gia tăng chi phí y tế mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống.
WHO khuyến cáo mỗi người nên ăn dưới 25 g đường một ngày (kể cả uống), bằng một nửa so với mức trung bình một người Việt ăn hiện nay. Người lớn và trẻ em nên giảm lượng đường tự do xuống dưới 10% tổng năng lượng nạp vào cơ thể hàng ngày. Tỷ lệ này nếu dưới 5%, tương đương 25 g hoặc 5 muỗng cà phê, sẽ có lợi hơn cho sức khỏe.
Về chính sách, WHO cũng khuyến nghị các quốc gia triển khai kết hợp ba giải pháp: Giáo dục truyền thông, hạn chế quảng cáo đồ uống có đường đối với trẻ em và áp thuế với đồ uống có đường. Trong đó áp thuế đồ uống có đường được coi là chính sách hiệu quả nhất, hiện được áp dụng tại 115 quốc gia/vùng lãnh thổ, giúp giảm tiêu thụ loại đồ uống này để phòng chống các bệnh không lây nhiễm liên quan.
Theo bác sĩ Phương, áp thuế đối với đồ uống có đường có thể là một chiến lược đôi bên cùng có lợi, thắng lợi cho y tế công cộng (ngăn chặn chi phí chăm sóc sức khỏe), thắng lợi về doanh thu của chính phủ và thắng lợi cho công bằng về sức khỏe.
Chung quan điểm, ông Mark Goodchild, chuyên gia kinh tế WHO tại Geneva, cũng khuyến nghị áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường. Tương tự như thuốc lá, rượu bia, việc tăng thuế đối với các sản phẩm không lành mạnh này là biện pháp giảm tiêu dùng hiệu quả nhất.
Theo ông Goodchild, với việc đánh thuế đối với đồ uống có đường, cả người tiêu dùng và doanh nghiệp đều được hưởng lợi. Người tiêu dùng chuyển sang dùng các sản phẩm lành mạnh hơn. Điều này có thể kích thích ngành công nghiệp thực phẩm và đồ uống, tạo thêm việc làm và tăng trưởng tương tự như các lĩnh vực khác của nền kinh tế.
Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 7 (tháng 5/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024). Trong đó, Bộ Tài chính sẽ nghiên cứu bổ sung áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe, môi trường, trong đó có đồ uống có đường.
