Keytruda - thuốc ung thư bán chạy nhất thế giới
Với doanh thu vượt 146 tỷ USD trong một thập niên, Keytruda (Pembrolizumab) của tập đoàn Merck trở thành thuốc ung thư bán chạy nhất thế giới.
Gần đây, NYT đưa Keytruda là thuốc bán chạy nhất thế giới, chiếm gần một nửa doanh thu của Merck. Tuy nhiên, hãng này sắp mất hàng chục tỷ USD khi các đối thủ cạnh tranh với phiên bản giá rẻ (copycat/biosimilar) hơn dự kiến sẽ ra mắt vào năm 2028. Để duy trì doanh thu, Merck đã phát triển một phiên bản Keytruda mới (tên là Keytruda Qlex) dùng tiêm dưới da, vừa được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt.
Nền tảng thành công của Keytruda đến từ một cơ chế mang tính cách mạng, được vinh danh bởi giải Nobel Y học năm 2018. Thay vì tấn công trực tiếp khối u như hóa trị hay xạ trị truyền thống, Keytruda thuộc nhóm liệu pháp miễn dịch, hoạt động như một công tắc "mở khóa" cho chính hệ miễn dịch của cơ thể.
Các nhà khoa học James P. Allison và Tasuku Honjo khám phá ra cách tế bào ung thư "lẩn trốn" bằng việc tạo ra một loại protein gọi là PD-L1. Khi protein này gắn vào thụ thể PD-1 trên tế bào miễn dịch T, nó gửi đi một tín hiệu giả: "Tôi là người nhà, đừng tấn công". Keytruda, một kháng thể đơn dòng, có nhiệm vụ ngăn chặn chính xác sự kết hợp này. Bằng cách "tháo phanh" cho hệ miễn dịch, nó giải phóng các tế bào T, cho phép chúng nhận diện và tiêu diệt các tế bào ác tính một cách hiệu quả.
Sự đột phá này đã mở đường cho Keytruda được FDA cùng nhiều cơ quan y tế khác phê duyệt cho hơn 40 chỉ định điều trị khác nhau. Phổ tác động của thuốc vô cùng rộng, từ các loại ung thư phổ biến như ung thư phổi không tế bào nhỏ, ung thư hắc tố, đến các dạng ung thư khó điều trị như ung thư vú bộ ba âm tính. Đáng chú ý, thuốc còn được phê duyệt "không phân biệt khối u" (tumor-agnostic), nghĩa là nó có thể được sử dụng cho bất kỳ khối u rắn nào có các dấu ấn sinh học di truyền cụ thể, mở ra cánh cửa điều trị cho một lượng bệnh nhân khổng lồ. Hiệu quả trong việc kéo dài thời gian sống còn toàn bộ và trì hoãn bệnh tiến triển đã nhanh chóng đưa Keytruda trở thành "lựa chọn đầu tay" cho nhiều phác đồ điều trị ung thư trên toàn cầu.
Một trong những bệnh nhân điển hình cho sức mạnh của liệu pháp này là cựu Tổng thống Mỹ Jimmy Carter. Năm 2015, ở tuổi 91, ông được chẩn đoán mắc ung thư hắc tố di căn não và gan, tiên lượng rất xấu. Tuy nhiên, sau quá trình điều trị bằng liệu pháp miễn dịch Keytruda, ông thuyên giảm bệnh hoàn toàn, trở thành biểu tượng toàn cầu về hy vọng và tiềm năng của loại thuốc này.
Tuy nhiên, thành công của Keytruda cũng đi kèm với hai thách thức lớn là chi phí và tác dụng phụ. Việc kích hoạt hệ miễn dịch một cách mạnh mẽ đôi khi có thể gây ra "tác dụng phụ qua trung gian miễn dịch", khiến các tế bào T tấn công nhầm vào các cơ quan khỏe mạnh, gây ra các tình trạng viêm nghiêm trọng ở phổi, ruột, gan hoặc các tuyến nội tiết, đòi hỏi sự can thiệp y tế kịp thời và chuyên sâu. Theo các nghiên cứu, khoảng 15-30% bệnh nhân sử dụng liệu pháp ức chế điểm kiểm soát miễn dịch gặp phải các tác dụng phụ từ trung bình đến nặng.
Gánh nặng tài chính cũng là một rào cản khổng lồ. Tại thị trường Mỹ, một liều Keytruda có giá hơn 12.000 USD cho mỗi ba tuần điều trị. Tại Việt Nam, thuốc được cấp phép lưu hành từ năm 2017, chi phí cho mỗi lọ thuốc dao động từ 55 đến 65 triệu đồng, phác đồ điều trị có thể lên đến hàng trăm triệu hoặc tỷ đồng. Do chưa được đưa vào danh mục chi trả bảo hiểm y tế, toàn bộ chi phí này đè nặng lên vai người bệnh và gia đình.
Trước mắt, để giảm bớt gánh nặng cho bệnh nhân, chương trình hỗ trợ thuốc Keytruda giai đoạn 2024 - 2026 đang được triển khai tại gần 50 bệnh viện trên cả nước, theo Bộ Y tế. Chương trình áp dụng cơ chế hỗ trợ đồng chi trả, ví dụ mua hai lọ được tặng hai lọ trong mỗi chu kỳ, giúp giảm đáng kể chi phí.
Trong bối cảnh đó, các giải pháp thay thế đang dần xuất hiện. Sinh phẩm tương tự (biosimilar), là các phiên bản thuốc có cấu trúc và hiệu quả tương đương với thuốc gốc nhưng được sản xuất với chi phí thấp hơn sau khi bằng sáng chế hết hạn, được xem là chìa khóa.
Pembroria, một phiên bản Pembrolizumab do Nga sản xuất, đã được cấp phép ở một số thị trường, bao gồm cả Việt Nam. Giá một lọ là 18 triệu đồng, chưa được bảo hiểm y tế chi trả. Theo các chuyên gia, sự cạnh tranh từ các thuốc biosimilar được kỳ vọng sẽ làm giảm giá thành, giúp "dân chủ hóa" việc tiếp cận liệu pháp miễn dịch tiên tiến này, đặc biệt tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình.
