Áp lực thi cử - 'giọt nước tràn ly' gây rối loạn tâm thần ở trẻ
Hà NộiKỳ vọng của giáo viên và gia đình khiến nhiều học sinh bị ngộp thở trước kỳ thi, một số trường hợp phải nhập viện vì quá căng thẳng.
Đầu tháng 6, Viện Sức khỏe Tâm thần Bạch Mai tiếp nhận Sơn 18 tuổi, mắc chứng rối loạn lo âu, stress do áp lực thi cử. Em nhập viện trong tình trạng vã mồ hôi, run tay chân, choáng đầu, hồi hộp, căng thẳng, kèm ăn kém, ngủ ít. Sơn đang tập trung ôn thi vào Học viện Ngân hàng, nhưng bố mẹ cho rằng nguyện vọng này cao hơn sức học của con nên cậu chán nản.
Thời tiểu học, Sơn học tại trường công lập, cấp trung học cơ sở thì chuyển đến trường quốc tế. Sơn luôn tự ti vì điều kiện lẫn học lực đều thua kém bạn bè, ngại tham gia các hoạt động nhóm. Khi học lớp 7, Sơn thường xuyên mệt mỏi, giảm tập trung học tập, bác sĩ Bệnh viện Nhi Trung ương khám chẩn đoán rối loạn lo âu, kê đơn thuốc điều trị trong 20 ngày. Sau đó, Sơn chuyển về trường công lập học để giảm bớt áp lực nhưng trước mỗi kỳ thi em lại bị stress, run tay chân, cảm giác choáng váng, lo âu, sợ hãi vô cớ.
Lần này, các bác sĩ dùng liệu pháp tâm lý kèm thuốc giúp em giảm lo âu, căng thẳng, chuẩn bị tinh thần "vượt vũ môn".
Cũng không kiểm soát được cảm xúc trước kỳ thi, Nam 18 tuổi, ở Hà Nội, thường xuyên cấu véo lên tay chân để thấy dễ chịu. Nam từng là học sinh ngoan giỏi, nhưng hơn một năm nay khó kiềm chế cảm xúc, hay cãi bố mẹ, luôn xuất hiện những ý tưởng và hành vi chống đối, nhiều trò nghịch ngợm và trêu đùa quá khích. Gần đây, Nam chán nản vì không theo được guồng ôn thi ở trường, "càng học càng không vào". Gia đình đưa em đến Bệnh viện Bạch Mai trong tình trạng mệt mỏi, tay chân nhiều vết bầm không rõ nguyên nhân.
Trả lời VnExpress chiều 7/6, tiến sĩ Trần Thị Hà An, Phó Viện trưởng Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết thời điểm nào trong năm cũng đều có học sinh đến khám vì căng thẳng do học hành. Tuy nhiên, trước những mốc quan trọng như thi đại học, chuyển cấp, tỷ lệ học sinh đi khám tăng gấp ba đến bốn lần, chưa kể các cuộc gọi tư vấn. Hầu hết trường hợp đều gặp tình trạng giống Nam và Sơn, với mức độ và biểu hiện khác nhau, tùy giai đoạn chuẩn bị, trong và sau thi.
"Áp lực mùa thi là một stress cấp tính cuối cùng - giọt nước tràn ly khiến trẻ căng thẳng nặng nề kèm rối loạn lo âu, tâm thần rõ nét hơn", bác sĩ nói.
Cùng quan điểm, tiến sĩ Dương Minh Tâm, Trưởng phòng Rối loạn Stress và Sức khỏe tình dục, Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, cho rằng áp lực mùa thi làm stress trở nên trầm trọng hơn. Đặc biệt, trẻ học khá, giỏi, được gia đình kỳ vọng nhiều thì càng dễ căng thẳng. Nhiều trẻ đến khám với biểu hiện lo âu, rối loạn tâm lý do bố mẹ thiếu quan tâm hay quan tâm quá mức, hoặc mâu thuẫn bạn bè.
Tuy nhiên, "đây chỉ là phần ngọn, bởi trẻ bị stress, căng thẳng có thể kéo dài hàng năm, do nhiều áp lực trong đó học hành và thi cử là một yếu tố thúc đẩy", bác sĩ Tâm nói. Nghiên cứu của bác sĩ Tâm năm 2019-2020, với hàng nghìn trẻ từ 10 đến 19 tuổi tại Bệnh viện Nhi Trung ương, có hơn 55% trẻ bị sang chấn tâm lý. Trong đó, 20% bị áp lực học tập, 20,5% gặp áp lực gia đình và gần 9% áp lực trong quan hệ bạn bè.
Một khảo sát khác cũng của Bệnh viện Nhi Trung ương thực hiện năm 2019 với 834 học sinh tại Hà Nội và 726 học sinh tại Hưng Yên. Kết quả, ở Hà Nội tỷ lệ học sinh khảo sát bị trầm cảm là hơn 31%, và Hưng Yên gần 19%. Gần 43% học sinh Hà Nội tham gia khảo sát có tâm trạng lo âu, trong khi tại Hưng Yên là 36,5%. Tỷ lệ trẻ stress tại Hà Nội gần 39% và Hưng Yên gần 22%.
Bệnh viện Tâm thần Đà Nẵng năm 2014 khảo sát tại 3 trường THPT ở Đà Nẵng, trong đó 20% học sinh nam, 10% học sinh nữ bị rối loạn tâm lý, nguyên nhân chủ yếu là áp lực học tập. Gần 58% học sinh được khảo sát cho biết bị cha mẹ la mắng vì không học tốt tại trường; hơn 59% học sinh nói kết quả học tập không như ý muốn.
Bệnh viện Tâm thần TP HCM năm 2011 có 25.000 lượt trẻ trong độ tuổi đi học (từ 3-15 tuổi) đến khám và điều trị. Năm 2012, con số này là 28.000, năm 2013 hơn 32.000, trong đó có nhiều học sinh giỏi, học trường chuyên.
Tình trạng này cũng xảy ra tương tự trên thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, 20% trẻ em và vị thành niên bị rối loạn tâm thần, 50% khởi phát ở độ tuổi 14. Trầm cảm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tàn tật ở trẻ vị thành niên.
Theo các chuyên gia, trẻ bị stress thường có dấu hiệu lảng tránh, lo lắng, bồn chồn, bốc đồng, giảm tập trung, khó giải quyết vấn đề, dễ cáu gắt. Nhiều trẻ khó tin tưởng người khác, sống cô lập với xã hội, khó khăn trong học tập, chậm phát triển... Căng thẳng khiến trẻ có hành vi tự hủy hoại bản thân, hung hăng, chống đối, rối loạn giấc ngủ, ăn uống... Ngoài ra, trẻ còn dễ xấu hổ và cảm thấy tội lỗi, lòng tự trọng thấp...
Tuy nhiên, không phải ai cũng có kỹ năng giải quyết tốt những căng thẳng, tiêu cực. "Nếu các dấu hiệu và triệu chứng này không được điều trị, có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển lành mạnh của trẻ trên phương diện cảm xúc, hành vi và thể chất", bác sĩ nói.
Cần xác định nguyên nhân, nguồn gốc của stress để loại bỏ hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ, hỗ trợ, trấn an. Trẻ nên tăng cường hoạt động thể chất như tập thể dục, thiền, tập thở hoặc tham gia các hoạt động ngoài trời. Ngủ đủ giấc để kiểm soát tinh thần, trong đó, trẻ từ 6 đến 12 tuổi nên ngủ 9-12 tiếng, thanh thiếu niên cần ngủ 8-10 tiếng một ngày.
Các bác sĩ khuyên gia đình cần quan tâm hơn tới con bằng cách chia sẻ, thấu hiểu, tâm sự. Phụ huynh không nên áp đặt tiêu chí quá cao hay có thái độ buông bỏ trước nỗ lực của trẻ. Nên chuẩn bị cho trẻ bản lĩnh đối diện với thất bại và không nên quá nặng nề trước một kỳ thi bất kỳ.
Trẻ có tâm trạng bất thường, dễ nổi cáu bộc phát, giảm hoặc mất hứng thú kéo dài với các hoạt động giải trí được yêu thích trước đây; tránh né việc đi học; suy giảm kết quả học tập, than phiền không tập trung, hay quên... cần được bác sĩ khám, tư vấn tâm lý sớm, điều trị kịp thời.
"Sự quan tâm, thấu hiểu của gia đình, nhà trường và bạn bè là chìa khóa giúp các con mạnh mẽ vượt qua áp lực thi cử và cả những khó khăn sau này", bác sĩ An nói.
